Να αρνηθούμε τη μετατροπή μας σε ρομπότ
Πρόβλημα δεν είναι τα ρομπότ, αλλά όσοι τα χειρίζονται και οι προθέσεις τους. Ο αστροφυσικός Μάνος Δανέζης, καλεσμένος της Λέσχης Ανάγνωσης την επόμενη εβδομάδα στο Επίκεντρο απάντησε σε ερωτήματα φιλοσοφικά και μελλοντολογικά, μη διστάζοντας να σχολιάσει την αρνητική κριτική που έχει δεχθεί ο ίδιος.
Ποιες απαντήσεις μας οφείλει ακόμα η Φυσική;
Η Επιστήμη της Φυσικής πρέπει να βοηθάει τους «Ανθρώπους» να προστατεύονται απέναντι στους φόβους που μας δημιουργεί τόσο το φυσικό όσο και το ανθρωπογενές περιβάλλον. Το έργο της επιστήμης εξωτερικεύεται από «Ανθρώπους» οι οποίοι ονομάζονται «Επιστήμονες» και στην περίπτωσή μας «Φυσικοί».
Προσωπική μου άποψη είναι ότι απαντήσεις μας οφείλουν «οι Φυσικοί» και όχι «η Φυσική». Οι Επιστήμονες και όχι η Επιστήμη, προκειμένου να κατανοήσουν το τι οφείλουν στην κοινωνία των Ανθρώπων, θα πρέπει να κάνουν μιαν αυστηρή γενικότερη αυτοκριτική.
Αυτό το οποίο οφείλουν είναι η συνεχής ενημέρωση των συμπολιτών τους αρχικά για όσα γνωρίζουν και για λόγους σκοπιμότητας τα προσπερνούν, και για όσα λόγω άγνοιας δεν γνωρίζουν, αλλά τα καταδικάζουν αντί να ενημερώνονται πάνω σε αυτά…
Μήπως οι επιστήμονες, όπως βέβαια και ο μέσος νους, τείνουν να συμπληρώνουν τα κενά με αυθαίρετες, συχνά φιλοσοφικές, εικασίες που μετατρέπονται σε ατεκμηρίωτες θεωρίες;
Μια πάγια επιστημονική πρακτική είναι, προκειμένου να καλυφθούν κάποια επιστημονικά κενά, πρώτα να αναπτύσσεται μια, αναπόδεικτη πειραματικά, νοητική διαδικασία ερμηνείας κάποιων φυσικών φαινομένων η οποία ονομάζεται «Επιστημονική Θεωρία». Η επιστημονική αυτή θεωρία όμως, πρέπει να στηρίζεται πάνω σε προηγούμενες επιστημονικές, πειραματικά γνώσεις τις οποίες πρέπει να έχει μελετήσει και να κατέχει ο κατασκευαστής της. Τελικά, μια επιστημονική θεωρία για να γίνει μέρος της αποδεκτής επιστήμης πρέπει να αποδειχθεί, ή μέσω ενός πειράματος η μέσω μιας επιστημονικής παρατήρησης.
Θεωρία ήταν αρχικά το ηλιοκεντρικό σύστημα, η θεωρία της βαρύτητας, το ηλεκτρόνιο, το ποζιτρόνιο, η αντιύλη, τα πεδία Χίγκς, η καμπύλωση του φωτός και σήμερα απλή θεωρητική άποψη είναι η τόσο υποσχόμενη επιστημονική Θεωρία των Χορδών.
Ο μη ειδικός πολίτης, ή απλά πτυχιούχος, μη έχοντας διδαχθεί από τους «ειδικούς», κατά την περίοδο της «εγκυκλίου μάθησης», τίποτα από μια σειρά προαπαιτούμενων σύγχρονων επιστημονικών γνώσεων, είναι λογικό να προσπαθεί να συμπληρώσει τα αναπάντητα ερωτήματά του ανατρέχοντας σε εύκολα προσβάσιμες εικασίες και ατεκμηρίωτες θεωρίες και υποθέσεις.
Έχετε παρεξηγηθεί και εσείς ο ίδιος, κάποιες φορές. Αισθάνεστε ότι οι απόψεις σας είναι θωρακισμένες πάνω στα επιστημονικά δεδομένα;
Η θωράκιση των επιστημονικών απόψεων δεν αποτελεί προσωπική υπόθεση. Οι επιστημονικές απόψεις πρέπει να στηρίζονται σε πειραματικές αποδείξεις δημοσιευμένες σε διεθνή περιοδικά με κριτές. Όσοι στρέφονται εναντίον επιστημόνων οι οποίοι σέβονται αυτό το κριτήριο πρέπει να ελέγχονται για τα αίτια της αντιεπιστημονικής παρέμβασής τους.
Σε ότι με αφορά προσωπικά, στις δημόσιες παρεμβάσεις μου, σε όλα τα επίπεδα, αναφέρομαι σε επιστημονικά θέματα τα οποία έχουν αποδειχθεί πειραματικά και τα αποτελέσματα τους έχουν δημοσιευθεί σε διεθνή επιστημονικά περιοδικά με κριτές όπως απαιτεί η διεθνής επιστημονική δεοντολογία.
Βεβαίως σε πολλούς κύκλους, δεν αρέσουν όσα λέω και γράφω, όμως κάποιοι δεν μπορούν να κατανοήσουν, για διάφορούς λόγους, ότι δεν μιλώ και γράφω προκειμένου να αρέσω, αλλά γιατί αυτό πιστεύω ότι πρέπει να κάνω ως υποχρέωση μου απέναντι στους συμπολίτες μου.
Παρατηρήσαμε μια διαμάχη φυσικών ως προς το ερώτημα της διολίσθησης από την επιστήμη στην ψευδοεπιστήμη. Είναι σαφή τα όρια;
Αρχικά η διαμάχη μεταξύ των «Φυσικών» δημιουργήθηκε, καλώς ή κακώς, λόγω μια ουσιαστικής διένεξης στο πλαίσιο της λειτουργίας της συλλογικής τους συγκρότησης.
Όπως θα γνωρίζετε, λόγω κοινωνικής εμπειρίας, οι διαμάχες μεταξύ των εκκλησιαστικών παραγόντων ποτέ δεν αφορούν το Θεό. Ομοίως, οι διαμάχες μεταξύ των πολιτικών σπανιότατα αφορούν τη δημοκρατία. Ομοίως κατά την ίδια λογική, κάποιες διαμάχες μεταξύ των «Φυσικών» ενίοτε δεν αφορούν ακριβώς την έννοια «Επιστήμη». Σε κάθε διαμάχη ή πόλεμο υπάρχουν τα «αίτια» και οι «αφορμές».
Γενικότερα αποτελεί πίστη μου ότι τις κρίσιμες αυτές στιγμές που περνάει η πατρίδα μας δεν χωράνε «προσωπικές» και «επαγγελματικές διενέξεις» και ότι πρέπει να πρυτανεύσουν τα αυτονόητα.
Ως άνθρωποι είμαστε, ίσως, κατασκευασμένοι να σκεφτόμαστε γραμμικά, στον άξονα χθες-σήμερα- αύριο. Εάν η ερμηνεία του σύμπαντος κείται πέραν της γραμμικότητας, πόσο εύκολο είναι στον άνθρωπο να κατανοήσει τις αλήθειες του κόσμου;
Στο θέμα αυτό δεν υπάρχει «εάν» για την επιστήμη: «Η πραγματική ερμηνεία του Σύμπαντος κείται πέραν της γραμμικότητας» η οποία εκφράζεται γενικότερα από την κλασική λογική της Νευτώνειας Φυσικής και της Ευκλείδειας Γεωμετρίας. Η «σύγχρονη» επιστημονική πειραματική διαδικασία, εδώ και έναν αιώνα έχει ξεπεράσει τη γραμμικότητα και είναι ικανή να δώσει απαντήσεις σε πολλά αναπάντητα ερωτήματα τα οποία αφορούν τον σύγχρονο σκεπτόμενο «Άνθρωπο».
Το ότι είναι δύσκολο για το «μέσο άνθρωπο» να κατανοήσει τις αλήθειες αυτές, δεν οφείλεται στην αδυναμία του νου του, αλλά στην αδυναμία των «δασκάλων» να του τις διδάξουν προσεγγίζοντάς τον.
Και τελικά μην ξεχνάμε ότι και για τον πρωτόγονο άνθρωπο ήταν φοβερά δύσκολο να κατανοήσει ότι η γη δεν ήταν επίπεδη αλλά στρογγυλή. Δεν έπρεπε οι τότε δάσκαλοι να το διδάξουν στους ανθρώπους λόγω της δυσκολίας του εγχειρήματος;
Βέβαια, οι δυσκολίες κατανόησης μεγαλώνουν όταν εκτός από την ανθρώπινη άγνοια υπάρχουν συμπράξεις των ισχυρών διοικητικών δομών παλαιών δογματικών επιστημονικών γνώσεων, με θεολογικά ή κοινωνικοπολιτικά δεδομένα.
Η επιστήμη μπορεί να λύσει τις μεταφυσικού ενδιαφέροντος αγωνίες ή αυτές θα αποτελούν για εσάς ζήτημα προσωπικής επιλογής και στάσης;
Το προαιώνιο ερώτημα του Ανθρώπου ήταν, είναι και θα είναι το: «από πού ερχόμαστε ως οντότητες, τι είμαστε και πού οδεύουμε». Το θέμα αυτό βασικά είναι φιλοσοφικό και ως εκ τούτου εντελώς προσωπικό και καθορίζει την γενικότερη στάση μας απέναντι στην έννοια «Άνθρωπος» και την σχέση μας με τους συνανθρώπους μας. Η εσωτερική και προσωπική μας αυτή άποψη μεταβάλλεται σιωπηλά μέσω της συνεχώς μεταβαλλόμενης επιστημονικής γνώσης. Αυτό σημαίνει ότι πηγή κάθε εσφαλμένης προσωπικής φιλοσοφικής άποψης είναι η «άγνοια» η οποία θεραπεύεται μέσω της συνεχώς αυξανόμενης αποδεικτικής «Γνώσης». Η απάντηση στο ερώτημα αυτό γίνεται περισσότερο δύσκολη όταν λογικά διαπλέκεται με τις τεράστιες ανάγκες και τους φόβους του υπαρξιακού «τώρα» του μέσου ανθρώπου.
Τελικά, η σύνδεση της επιστήμης με την κλασική αλλά και την σύγχρονη Φιλοσοφία είναι αναμφισβήτητη και θέμα προσωπικής συγκρότησης του ατόμου. Είναι θέμα μιας γενικότερης παιδείας και όχι απλά μιας τεχνοκρατικής εκπαιδευτικής διαδικασίας. Είναι δηλαδή θέμα «δασκάλου» και όχι «εκπαιδευτή».
Ως ένα μικρό παράδειγμα αυτής της στενής σχέσης αναφέρω ένα απόσπασμα από το βιβλίο του Jonathan Powers, «Φιλοσοφία και Νέα Φυσική» το οποίο εκδόθηκε από τις Πανεπιστημιακές εκδόσεις Κρήτης (1995). Αναφέρει ο Jonathan Powers:
«…Παρά τις κριτικές των εμπειριστών, η εικόνα του κόσμου που ενέχει η κλασική φυσική θεωρείται συνήθως ότι ανήκει στον μηχανιστικό υλισμό. Στο φόντο αυτής της ερμηνείας της κλασικής φυσικής εκτίθεται συνήθως η δραματουργία των επαναστάσεων στη σύγχρονη φυσική. Μερικοί ερμηνευτές θέλουν να μας κάνουν να πιστέψουμε ότι η σύγχρονη φυσική ανέτρεψε τον απλό μηχανιστικό υλισμό και επιβεβαιώνει έναν εκλεπτυσμένο πιθανώς διαλεκτικό υλισμό. Αλλοι ισχυρίζονται ότι η σημασία της Νέας Φυσικής έγκειται στο ότι υπονόμευσε όχι μόνο τη μηχανοκρατία, αλλά και τον ίδιο τον υλισμό και ότι, κατά συνέπεια δείχνει τον δρόμο προς μια νέα και καλύτερη μεταφυσική, στο κοσμοείδωλο της οποίας έχουν τη θέση τους ο νους, η ελευθερία και οι αξίες. Τέλος, άλλοι, στους οποίους συμπεριλαμβάνεται μάλλον η πλειονότητα των επαγγελματιών επιστημόνων της Δύσης, ισχυρίζονται ότι το σφάλμα στην κλασική φυσική έγκειται στο γεγονός ότι διαπερνάται εξ’ ολοκλήρου από μη νομιμοποιημένες μεταφυσικές έννοιες, ενώ η επιτυχία της σύγχρονης φυσικής οφείλεται κατά μεγάλο μέρος στην εξάλειψη αυτών των εννοιών» (για περισσότερα στο άρθρο μου στην ιστοσελίδα )
Για μια καλύτερη κατανόηση αυτών των εκλεκτικών σχέσεων μεταξύ Επιστήμης και Φιλοσοφίας προτείνω την μελέτη του έργου του P.W. Bridgman: «The Logic of Modern Physics», N.Y. 1928, και του F. Franc, «Validation of Scientific Theories», Boston 1954.
Ομοίως ένα ενδιαφέρον βιβλίο το οποίο αναφέρεται σε αυτά τα θέματα είναι το έργο του H. Marcuse: «Ο μονοδιάστατος άνθρωπος» (1988 εκδόσεις Παπαζήση).
Τέλος το βιβλίο του καθηγητή του Πανεπιστημίου της Κύπρου Σ. Θεοδωράκη «Το κενό που κοχλάζει» (εκδόσεις Δίαυλος, Αθήνα, 2000) θα μας λύσει μια σειρά παρανοήσεων και ψευδοαιτίων σύγκρουσης.
Όλα τα προηγούμενα οδηγούν στο συμπέρασμα ότι σε όλους, όσους θέλουν να αναφέρονται ως επιστήμονες, θα πρέπει να είναι γνωστή η στενή σχέση μεταξύ Επιστήμης και Φιλοσοφίας (βεβαίως και Θεολογίας ως μέρος της Φιλοσοφίας) και όσοι την αρνούνται απλά υποκρίνονται, εφόσον γνωρίζουν πολύ καλά μια σειρά σύγχρονων παραδειγμάτων.
Ο επόμενος Αϊνστάιν, θα είναι ρομπότ;
Η Τεχνητή Νοημοσύνη, στην οποία αναφέρεστε, δεν μπορεί να ανακαλύψει νέους φυσικούς νόμους και συμπαντικές πραγματικότητες. Δεν έχει τη δυνατότητα συντριβής των μηχανιστικών πληροφοριών τα οποία οι κατασκευαστές της τα έχουν προικοδοτήσει. Δεν μπορεί να φιλοσοφήσει παρά μόνον να επεξεργαστεί την φιλοσοφία των ανθρώπων, δεν έχει τη δυνατότητα, να «Αγαπήσει» και να «Ερωτευτεί». Δεν κατανοεί το βαθύτερο νόημα της έννοιας της «Ελευθερίας», της «Αλληλεγγύης», της «Δικαιοσύνης», της «Θυσίας». Τα ρομπότ δεν μπορούν να έχουν «φιλότιμο», μπορούν να παίξουν «σκάκι» αλλά δεν θα μπορούσαν να το επινοήσουν.
Η Τεχνητή Νοημοσύνη δεν μπορεί να δημιουργήσει, να επεξεργαστεί και να προάγει έννοιες και γεγονότα τα οποία δεν εκφράζονται με αριθμητικές τιμές.
Μπορεί να καταστεί μόνο ένα χρήσιμο εργαλείο στην υπηρεσία του ανθρώπου και ποτέ δεν μπορεί να αντικαταστήσει τον «Άνθρωπο» όπως κάποιοι «διαδίδουν»
Η Τεχνητή Νοημοσύνη, αν και όταν δημιουργηθεί, ορίζεται ως «καλή» ή «κακή» ανάλογα το πολιτισμικό επίπεδο της κοινωνίας που τη δημιουργεί, τη χρησιμοποιεί και την ελέγχει. Δυστυχώς, την ανάπτυξη Τεχνητής Νοημοσύνης τη χρηματοδοτούν «άνθρωποι» του κέρδους, ενός καταρρέοντος πολιτισμικού ρεύματος οι οποίοι προσπαθούν να την κατασκευάσουν, να την προγραμματίσουν, να την ελέγχουν και να την κατευθύνουν σύμφωνα με τα δικά τους δόγματα και τα καλώς ή κακώς προσωπικά τους συμφέροντα. Για το λόγο αυτό η εσωτερική αλλαγή του κάθε ανθρώπου και η κατάκτηση της ιδιότητας του Homo Sapiens (σοφού ανθρώπου), την οποία ακόμα δεν έχουμε κατακτήσει, κρίνεται ως τραγικά αναγκαία. Μέχρι όμως να αρχίσει να λειτουργεί πλήρως ο κύκλος της 4ης βιομηχανικής επανάστασης των «λογικών» μηχανών ας μην καταδικάζουμε τις «αθώες» μηχανές. Ας αναζητήσουμε το πρόβλημα στους χρηματοδότες αυτών των προγραμμάτων και ας ελέγξουμε τους κατασκευαστές και τους προγραμματιστές των όποιων μηχανών που ίσως φοβόμαστε.
Τελικά η αγωνία της κοινωνίας δεν πρέπει να είναι η Τεχνητή Νοημοσύνη. Το πρόβλημα είναι, «το πώς θα αρνηθούμε σε κάποιους, μέσω της εξάπλωσης της άγνοιας και της εγκεφαλικής πλύσης, να μετατρέψουν εμάς και τα παιδιά μας σε τυποποιημένες μηχανές Τεχνητής Νοημοσύνης».
Είμαστε εμείς που πρέπει να εγγυηθούμε ότι ο επόμενος Αϊνστάιν δεν θα είναι ρομπότ αλλά «Άνθρωπος». Ο Άνθρωπος ενός Νέου Πολιτισμικού Ρεύματος, του πολιτισμού του Homo Universalis, του Συμπαντικού Ανθρώπου της νέας επιστημονικής γνώσης που ήδη έχει γεννηθεί.
————————
