Μια “ανόητη” ερώτηση του αστρονόμου Heinrich Wilhelm Olbers

Μια «ανόητη» ερώτηση που άλλαξε βασικές γνώσεις για το Σύμπαν

Ποτέ δεν πρέπει να αγνοούμε κάποιες κατά τη γνώμη μας «ανόητες» και «παράδοξες» ερωτήσεις και σκέψεις που διατυπώνονται από ανθρώπους οι οποίοι, κατά τεκμήριο, δεν είναι «ανόητοι», με μόνο κριτήριο το «δόγμα» ότι αποκλείεται να είναι «λανθασμένα» και «ανόητα» όσα ξέρουμε μέχρι σήμερα.

Tο παράδοξο του Olbers

Δρ Μάνος Δανέζης – Αστροφυσικός

Στις αρχές του 1826 είχε συγκροτηθεί μια εικόνα του Σύμπαντος που περιγραφόταν από τις επόμενες τέσσερις βασικές παραδοχές:

α. Tο Σύμπαν είναι ομογενές, δηλαδή η πυκνότητα των αστεριών καθώς και η συνολική ενέργεια τους στη μονάδα του χρόνου είναι ανεξάρτητη από τη θέση του παρατηρητή μέσα σ’ αυτό.

β. O συμπαντικός χώρος είναι ευκλείδειος και το Σύμπαν άπειρο.

γ. H μέση τιμή της ενέργειας των αστεριών παραμένει σταθερή με την πάροδο του χρόνου.

δ. Tο Σύμπαν είναι στατικό, δηλαδή δεν μεταβάλλεται με την πάροδο του χρόνου.

Γνωρίζοντας όλα τα προηγούμενα ο Γερμανός αστρονόμος Heinrich Wilhelm Olbers (1758-1840) διατύπωσε το 1826 μια «ανόητη», για τους αστρονόμους εκείνης της εποχής, ερώτηση: «Γιατί ο ουρανός είναι σκοτεινός τη νύχτα;»

Η επιστημονική απάντηση που δινόταν τότε στο «ανόητο» αυτό ερώτημα ήταν: «Διότι δεν υπάρχουν αρκετά αστέρια στον ουρανό ή ακόμα ότι το φως των αστεριών που υπάρχουν δεν είναι αρκετά έντονο».

H απάντηση όμως αυτή δεν ήταν σωστή, εφ’ όσον με βάση τις τέσσερις προηγούμενες κοσμολογικές παραδοχές της περιόδου εκείνης όλοι οι αστρονόμοι είχαν τη δυνατότητα να υπολογίσουν ότι η συνολική ενέργεια που θα έπρεπε να στέλνουν τ’ αστέρια κατά τη διάρκεια της νύχτας ήταν αρκετή, ώστε ο ουρανός μετά τη δύση του Ήλιου να είναι το ίδιο λαμπρός όσο και τη μέρα. ‘Όμως παρόλο που θα μπορούσαν, κανένας πριν τον Olbers δεν το είχε υπολογίσει.

Έτσι λοιπόν, η θεωρητική κοσμολογική άποψη εκείνης της περιόδου συγκρουόταν με την πραγματικότητα, δημιουργώντας ένα πραγματικό παράδοξο, που από τότε αναφέρεται ως «παράδοξο του Olbers», σύμφωνα με το οποίο ένα άπειρο Σύμπαν θα έπρεπε κατ’ ανάγκη να έχει έναν λαμπρό ουρανό τη νύχτα εξαιτίας των απείρων λαμπρών άστρων που περιέχει.

H διάσταση, όμως, μεταξύ θεωρίας και πραγματικότητας οδήγησε άμεσα στο συμπέρασμα ότι κάποια από τις προηγούμενες τέσσερις βασικές κοσμολογικές παραδοχές εκείνης της περιόδου δεν ήταν σωστή.

Mε τον τρόπο αυτόν το παράδοξο ερώτημα του Olbers οδήγησε σε μια δραστική αναθεώρηση των κοσμολογικών ιδεών εκείνης της περιόδου οδηγώντας σε μια νέα αντίληψη για τη δομή και τη λειτουργία του Σύμπαντος.

Mε τον προηγούμενο τρόπο η διερεύνηση της ορθότητας των τεσσάρων βασικών κοσμολογικών παραδοχών εκείνης της εποχής, έκανε τους αστρονόμους να καταλήξουν στα επόμενα κοσμολογικά συμπεράσματα που δίνουν λύση στο παράδοξο:

α. Στην περίπτωση που το Σύμπαν είναι στατικό, η συμπαντική ύλη δημιουργήθηκε εφ’ άπαξ και η ηλικία του είναι πεπερασμένη.

β. Στην περίπτωση που το Σύμπαν είναι διαστελλόμενο και δεν δημιουργείται συνεχώς νέα ύλη, υπάρχει ένα αρχικό σημείο διαστολής και η ηλικία του είναι πεπερασμένη. Στην αντίθετη περίπτωση, της συνεχούς δημιουργίας ύλης, το Σύμπαν έχει άπειρη ηλικία, ενώ συγχρόνως η ηλικία των αντικειμένων του είναι πεπερασμένη.

Η «ανόητη», για τους τότε «ειδικούς», ερώτηση του Olbers, διατυπώθηκε το 1826. Από τότε πάρα πολλές αρχικά «παράδοξες» ή «απαράδεκτες» για κάποιους ιδέες, πχ του Αϊνστάιν, του Χόκινγκ, του Χάιζενμπεργκ και τόσων άλλων, ανέτρεψαν εκ νέου τα επιστημονικά δόγματα, και άλλαξαν την γνώση μας για το Σύμπαν.

(Σημ. Και οι απόψεις για το Σύμπαν που διατυπώθηκαν μετά την παρατήρηση του Olbers, έχουν αλλάξει και συνέχεια μιλάμε από εδώ για αυτές τις αλλαγές)

Συμπέρασμα: Ποτέ δεν πρέπει να αγνοούμε κάποιες κατά τη γνώμη μας «ανόητες» και «παράδοξες» ερωτήσεις και σκέψεις που διατυπώνονται από ανθρώπους οι οποίοι, κατά τεκμήριο, δεν είναι «ανόητοι», με μόνο κριτήριο το «δόγμα» ότι αποκλείεται να είναι «λανθασμένα» και «ανόητα» όσα ξέρουμε μέχρι σήμερα.

Ας προσέξουμε: «Ποτέ δεν άλλαξαν τον Κόσμο άνθρωποι που δεν ανέτρεψαν «ποτέ», «τίποτα» από όσα τους έμαθαν οι δάσκαλοί τους