Περικοπές από το κείμενο των Ανν Ντρουγιαν και Καρλ Σαγκάν: «Στοιχειωμένος κόσμος» που αντλήθηκαν από κείμενο της ηλεκτρονικής σελίδας:
https://antikleidi.com/2019/01/27/carl_sagan_eklaikefsi/
Μερικοί επιστήμονες – συμπεριλαμβανομένων και μερικών πολύ καλών, μου λένε ότι τους αρέσει να εκλαϊκεύουν την επιστήμη, αλλά νιώθουν ότι τους λείπει το ταλέντο σε αυτόν τον τομέα. Άλλο να ξέρεις και άλλο να εξηγήσεις. Ποιο είναι το μυστικό?
Πιστεύω ότι υπάρχει μονάχα ένα: «Μη μιλάτε στο ευρύ κοινό όπως θα μιλούσατε με τους συναδέλφους σας». Μπορεί οι επιστημονικοί όροι που χρησιμοποιείται να μεταφέρουν την επιστημονική σας άποψη άμεσα και με ακρίβεια στους συναδέλφους «ειδικούς» όμως δεν μπορούν να γίνονται κατανοητοί από ένα κοινό μη ειδικών.
Για το λόγο αυτό πρέπει να χρησιμοποιείται την απλούστερη δυνατή γλώσσα. Πάνω απ’ όλα, θυμηθείτε πώς αισθανόσασταν εσείς οι ίδιοι, προτού καταλάβετε, αυτό το οποίο θέλετε να εξηγήσετε.
Θυμηθείτε τις παρανοήσεις στις οποίες παραλίγο να πέσετε και σημειώστε τις με λεπτομέρειες. Μην ξεχνάτε ότι υπήρχε κάποια εποχή που ούτε και εσείς ο ίδιος καταλαβαίνατε τίποτα από αυτά. Ανακεφαλαιώστε τα πρώτα βήματα που σας οδήγησαν από την άγνοια στη γνώση. Ποτέ μην ξεχνάτε ότι η εγγενής ευφυΐα είναι ευρύτατα διαδεδομένη στο είδος μας. Πραγματικά αυτό είναι το μυστικό της επιτυχίας μας.
Η προσπάθεια που χρειάζεται να καταβάλουμε είναι μικρή, αλλά τα πλεονεκτήματα μεγάλα. Ανάμεσα στις ενδεχόμενες παγίδες, είναι η υπεραπλουστεύσει, η ανάγκη της οικονομίας των ποιοτικών (και ποσοτικών) προσδιορισμών, η ανεπαρκής αξιοπιστία που δίνεται σε πολλούς από τους συμμετέχοντες επιστήμονες και οι ελλιπείς διακρίσεις που γίνονται ανάμεσα στη χρήσιμη αναγωγική ερμηνεία και την πραγματικότητα. Αναμφίβολα πρέπει να γίνουν συμβιβασμοί.
Όσο περισσότερες παρόμοιες παρουσιάσεις κάνετε, τόσο πιο σαφές γίνεται ποια προσέγγιση λειτουργεί και ποια όχι. Υπάρχει μια φυσική επιλογή από μεταφορές, εικόνες, αναλογίες και ανέκδοτα. Μετά από λίγο καταλαβαίνετε ότι μπορείτε να πάτε οπουδήποτε, βαδίζοντας πάνω σε δοκιμασμένες από τους ακροατές θέσεις. Τότε μπορείτε να συντονίσετε επακριβώς τις παρουσιάσεις σας με τις ανάγκες ενός συγκεκριμένου ακροατηρίου.
Όπως μερικοί εκδότες και παραγωγοί της τηλεοράσεως, έτσι μερικοί επιστήμονες πιστεύουν ότι το κοινό έχει μεγάλη άγνοια και κατέχεται από πολύ μεγάλη ανοησία ώστε να μπορέσει να καταλάβει την επιστήμη, να καταλάβει ότι η επιχείρηση της εκλαΐκευσης είναι από τα θεμέλια μια χαμένη υπόθεση, ή ακόμα την προσπάθειά της να αδελφοποιηθεί, αν όχι να συνυπάρξει με τον εχθρό. Ανάμεσα στις πολλές επικρίσεις που μπορούν να ασκηθούν σε αυτή την εκτίμηση – μαζί με την ανυπόφορη αλαζονεία και την παραμέλησή της σε μια σειρά εξαιρετικά επιτυχημένων παραδειγμάτων εκλαΐκευσης της επιστήμης -είναι ότι αυτοεπιβεβαιώνεται. Και επίσης, όσον αφορά τους συμμετέχοντες επιστήμονες, είναι αυτοκαταστροφική.
…Φυσικά πρέπει να επιστρατεύσει κανείς την κρίση του ώστε να κάνει σωστή εκλαΐκευση. Είναι σημαντικό να προσέξει κανείς να μην προκαλέσει σύγχυση ούτε να πατρονάρει στην προσπάθειά του να κεντρίσει το ενδιαφέρον του ακροατηρίου.
Σε ορισμένες περιπτώσεις οι επιστήμονες το παρατράβηξαν, εξάγοντας αστήρικτα θρησκευτικά συμπεράσματα.
…Θεωρώ ότι η εκλαΐκευση της επιστήμης είναι επιτυχημένη εάν, κατ’ αρχήν, δεν κάνει τίποτα άλλο παρά να πυροδοτεί την αίσθηση της απορίας. Για να το πετύχει αυτό, αρκεί να προσφέρει μια γεύση από τις ανακαλύψεις της επιστήμης χωρίς να εξηγήσει πλήρως πώς επιτεύχθηκαν αυτές οι ανακαλύψεις.
Είναι πολύ πιο εύκολο να παρουσιάσει κανείς το αποτέλεσμα παρά τη διαδρομή. Αλλά, όπου είναι δυνατό, οι εκλαϊκευτές πρέπει να προσπαθούν να καταγράψουν μερικά από τα λάθη, τα εσφαλμένα εναύσματα, τα άκαρπα αποτελέσματα και προφανώς την απελπιστική σύγχυση σε ολόκληρη τη διαδρομή. Τουλάχιστον, κάπου-κάπου, πρέπει να προσφέρουμε τα στοιχεία και να αφήνουμε τον αναγνώστη να βγάζει τα δικά του συμπεράσματα. Αυτό μετατρέπει την υπάκουη αφομοίωση της νέας γνώσης σε προσωπική ανακάλυψη. Όταν κάνει κανείς την ανακάλυψη μόνος του δεν την ξεχνά ποτέ.
…Όταν ήμουν νέος είχα εμπνευστεί από τα εκλαϊκευμένα επιστημονικά βιβλία και τα άρθρα του Τζωρτζ Γκάμοου, του Τζέημς Τζηνς, του Άρθουρ Εντινγκτον, του Τζ. Μπ. Σ. Χάλντεϊν, του Τζούλιαν Χάξλεϋ, της Ρέιτσελ Γκάρσον και του Άρθουρ Κλαρκ – όλοι τους ήταν εκπαιδευμένοι και οι περισσότεροι είχαν ηγετικό ρόλο στην άσκηση της επιστήμης.
Η δημοτικότητα των καλογραμμένων, ευεξήγητων και βαθιά ευφάνταστων βιβλίων σχετικά με την επιστήμη, που αγγίζουν την καρδιά μας όσο και το μυαλό μας, φαίνεται πολύ μεγαλύτερη τα τελευταία είκοσι χρόνια από ποτέ άλλοτε. Ο αριθμός και η ποικιλία των επιστημόνων που γράφουν τέτοια βιβλία είναι χωρίς προηγούμενο. Μεταξύ των καλυτέρων συγχρόνων εκλαϊκευτών της επιστήμης είναι ο Στήβεν Γκουντ, ο Ε. Ο. Ουίλσον, ο Λιουις Τόμας και ο Ρίτσαρντ Ντώκινς στη βιολογία- ο Στήβεν Ουάινμπεργκ, ο Άλαν Άάιτμαν και ο Κιπ Θορν στη φυσική,·ο Ρόαλντ Χόφμαν στη χημεία, καθώς και τα πρώτα έργα του Φρεντ Χόυλ στην αστρονομία.
Ο Ισαάκ Ασίμοφ έγραφε με ευχέρεια τα πάντα (και παρότι απαιτείται κάποιο μαθηματικό υπόβαθρο, η πιο συνεπής, ενδιαφέρουσα, προκλητική και γεμάτη έμπνευση εκλαΐκευση της επιστήμης αποτελεί, για μένα, ο πρώτος τόμος του βιβλίου Εισαγωγικές Διαλέξεις για τη Φυσική, του Ρίτσαρντ Φέυνμαν.
Παρόλα αυτά, οι σύγχρονες προσπάθειες δεν είναι δυστυχώς ισάξιες και φυσικά, αν δεν μπορούμε να διαβάσουμε, δεν μπορούμε και να επωφεληθούμε από τέτοια έργα, όσο εμπνευσμένα και αν είναι.
…Θα ήθελα να πάψουν να παράγονται νωχελικοί, αδιάφοροι, χωρίς κρίση και φαντασία, τελειόφοιτοι Λυκείων. Το είδος μας χρειάζεται και του αξίζει ένας πληθυσμός με ανοιχτό μυαλό και μια βασική κατανόηση του πώς λειτουργεί ο κόσμος.
Η επιστήμη, θεωρώ, ότι είναι ένα απόλυτα ουσιαστικό εργαλείο για κάθε κοινωνία που ελπίζει να επιβιώσει εύκολα τον επόμενο αιώνα με τις θεμελιώδεις αξίες της άθικτες.
Και λέγοντας επιστήμη εννοώ όχι μόνο την επιστήμη όπως την ασκούν οι ειδικοί, αλλά και εκείνη που την κατανοεί και την ασπάζεται ολόκληρη η ανθρώπινη κοινότητα. Και αν αυτό δεν το πετύχουν οι επιστήμονες, τότε ποιοι θα το κάνουν;
