Μετά το CERN δεν θα είναι τίποτα το ίδιο στην κοινωνία

«Εκείνη η συνάντηση με τον αστεροειδή Ερωτα ήταν μια απεγνωσμένη προσπάθεια οι Αμερικανοί επιστήμονες να βρουν χορηγούς. Εξυπνη κίνηση» σχολιάζει ο Μάνος Δανέζης, επισημαίνοντας: «Προσωπικά, είμαι εναντίον του μάρκετινγκ και υπέρ της έρευνας. Για παράδειγμα, οι μαρκετίστες του CERN έχουν διασύρει τους ερευνητές του CERN: όλη αυτή η φασαρία με το μποζόνιο του Χιγκς επί τρία χρόνια, «το βρήκαμε, δεν το βρήκαμε, το χάσαμε, το ξαναβρήκαμε» κ.λπ., αντί να περιμένουν την επίσημη επιστημονική δημοσίευση πάνω στο θέμα και να το ανακοινώσουν, ως όφειλαν. Διότι η επιστημονική έρευνα περιμένει, αυτή είναι η ηθική της έρευνας». Ο Σ. Θεοδοσίου σπεύδει να σχολιάσει: «Δεν θεωρούμε κακό το μάρκετινγκ, αρκεί να μη γίνεται εις βάρος της επιστήμης».

Καθόμαστε στο Εντευκτήριο του Πανεπιστημίου Αθηνών, Ακαδημίας και Σίνα γωνία. Εκείνοι το επέλεξαν. Εκεί βρίσκεται, μεταξύ άλλων, το πορτρέτο του Γεωργίου Βούρη, καθηγητή μαθηματικών και φυσικής, ο οποίος ανέλαβε τα ηνία του Αστεροσκοπείου Αθηνών τον 19ο αιώνα. «Ιστορικά ήταν ο δεύτερος διευθυντής του Αστεροσκοπείου» λέει ο Σ. Θεοδοσίου, «μετά τον Βαυαρό Ιούλιο Σμιντ, τον οποίο είχε φέρει ο Σίνας. Και εδώ είμαστε Σίνα και Ακαδημίας. Ευτυχώς που υπάρχει ακόμα όμως το πορτρέτο του Βούρη. Πριν από μερικά χρόνια εισέβαλαν καταληψίες και το έβαψαν με σπρέι. Συντηρητές το αποκατέστησαν». Τόσο ο Μ. Δανέζης όσο και ο Σ. Θεοδοσίου έχουν διεξαγάγει στον χώρο αυτόν μαθήματα σε μεταπτυχιακούς φοιτητές και υποψηφίους διδακτορικού. «Κάθε φορά που είχαμε καταλήψεις στη σχολή», λέει με νόημα ο Μ. Δανέζης, «καταφεύγαμε εδώ, διότι τα μεταπτυχιακά και τα διδακτορικά έτρεχαν. Οι άνθρωποι έπρεπε να πάρουν υποτροφίες, να πάνε στο εξωτερικό κ.λπ. Η γνώση δεν έχει χώρο, αρκεί να τη θέλεις».

Οι δύο αστροφυσικοί είναι γνωστοί για την επιμονή τους να συνδέουν την επιστήμη με την κοινωνία. Ο αποστειρωμένος, κλεισμένος στο εργαστήρι του επιστήμονας δεν τους αφορά. Εκεί στοχεύουν με τα βιβλία και τις εκπομπές τους: σε μια σύζευξη των σύγχρονων επιστημονικών ιδεών με την οικονομική, κοινωνική, πολιτισμική συνθήκη. «Μας απασχολεί το πώς επιδρά η νέα επιστημονική γνώση στο πολιτικό, κοινωνικό, θεολογικό γίγνεσθαι», παρατηρεί ο Μ. Δανέζης. «Πώς διαμορφώνει καινούργιες ιδέες στην κοινωνία, ειδικά σήμερα, σε μια εποχή τεράστιας προόδου, κοσμογονικών αλλαγών, μα και βαθύτατης κρίσης. Παγκόσμιας κρίσης, πρωτίστως πολιτισμικής και δευτερευόντως οικονομικής».

«Η ΕΤ3 μας στήριξε πολύ» λέει ο Σ. Θεοδοσίου. «Στην ιστοσελίδα της έχει συμπεριλάβει όλα τα επεισόδια από το «Σύμπαν που αγάπησα», καθώς και τα πρώτα από τη νέα σειρά». Οπως λένε οι δύο φίλοι και συνεργάτες, έχουν μετρήσει 70 – 80.000 «χτυπήματα» στα νέα επεισόδια, ενώ το «Σύμπαν που αγάπησα» μετράει περισσότερα από 2,5 εκατομμύρια χτυπήματα. Το Διάστημα έχει τους πιστούς του, ειδικά σήμερα.

Οι αποστολές της NASA στον Αρη, η ανακάλυψη του πιο μακρινού Γαλαξία, τα πειράματα στο CERN ήταν «θέματα επιστημονικής επικαιρότητας» που θέλαμε να κουβεντιάσουμε με τους Μ. Δανέζη και Σ. Θεοδοσίου. Ωστόσο, άνοιξαν την κουβέντα, υπογραμμίζοντας ότι σήμερα ζούμε μια επιστημονική επανάσταση αντίστοιχη με εκείνη του 16ου – 17ου αιώνα και ότι «οι μεγάλες πολιτισμικές αλλαγές έπονται των μεγάλων επιστημονικών επαναστάσεων. Ζούμε μια τέτοια επανάσταση σήμερα, η οποία θα αλλάξει τις κοινωνικές δομές». Την ίδια στιγμή, κάνουν λόγο για βαθιά κρίση στον δυτικό πολιτισμό. «Ενας πολιτισμός θεμελιώνεται πάνω στην προσπάθεια κατασίγασης των ανθρώπινων φόβων», τονίζουν. «Η δημιουργία του πολιτισμού έρχεται για να καταπολεμήσει αυτούς τους φόβους. Ομως ο δυτικός πολιτισμός προικοδοτεί τον άνθρωπο με πλαστές ανάγκες πλέον. Οσο αυξάνονται οι πλαστές ανάγκες, οι φόβοι γιγαντώνονται. Οσους περισσότερους φόβους έχω τόσο λιγότερη ελευθερία έχω. Ζούμε σήμερα την αποθέωση αυτής της κατάστασης. Αποδείχθηκε ότι μια ζωή με δανεικά θα είναι μια πολύ χειρότερη ζωή».

Οι επιστήμονες είναι ανίκανοι να περάσουν στον κόσμο τη γνώση

Για τους Μ. Δανέζη – Σ. Θεοδοσίου βρισκόμαστε μπροστά σε μια νέα αντίληψη γύρω από τις έννοιες του χώρου και του χρόνου. «Πρόσφατα, οι επιστήμονες εντόπισαν τον πιο μακρινό Γαλαξία. Στο μυαλό σου η έννοια της απόστασης στο Σύμπαν μετριέται σε μήκος, οι μακρινοί Γαλαξίες όμως δεν απέχουν σε απόσταση μήκους αλλά χρόνου. Ο πιο μακρινός Γαλαξίας δεν είναι πιο κοντά σε ένα μακρινό σημείο του Σύμπαντος αλλά πιο κοντά στη Μεγάλη Εκρηξη. Ο,τι βλέπουμε στο Σύμπαν δεν είναι το παρόν, μα το παρελθόν του. Αν ο Ηλιος καταστραφεί θα το αντιληφθούμε οκτώ λεπτά μετά, διότι τόσο κάνει για να φτάσει το φως του στη Γη. Αυτό που βλέπουμε σαν Ηλιο είναι το παρελθόν του Ηλιου πριν από οκτώ λεπτά. Ζούμε λοιπόν μέσα σε ένα Σύμπαν παρελθοντικών εικόνων. Ολα αυτά βεβαίως τα ξέρουμε από τη Γενική Θεωρία της Σχετικότητας, αυτό που έχει σημασία όμως δεν είναι να τα ξέρει μια ελίτ αλλά να γίνουν κτήμα όλου του κόσμου. Μια πολιτισμική επανάσταση συντελείται όταν μια γνώση λίγων αρχίζουν να την καταλαβαίνουν όλοι. Τότε αλλάζει ο κόσμος. Και αυτό ακριβώς συμβαίνει σήμερα».

Τι σημαίνουν όμως, π.χ., οι ανακαλύψεις του CERN για την κοινωνία; «Τίποτα δεν θα είναι το ίδιο μετά το CERN», λένε οι δύο αστροφυσικοί, «και πρώτα απ’ όλα η αντίληψή μας γι’ αυτό που ονομάζουμε ύλη. Υλη δεν είναι το αντικείμενο που επεξεργάζεται το χέρι μας και αυτό έχει αποδειχθεί πειραματικά πια. Πολιτικά συστήματα στηρίζονται πάνω στον διαλεκτικό υλισμό, ο οποίος στηρίζε ται πάνω σε μια συγκεκριμένη αντίληψη του τι είναι ύλη. Εάν αλλάξει το πρωτογενές αντικείμενο, δεν επηρεάζονται και τα πολιτικά συστήματα; Η θεολογία δεν στηρίζεται στη φιλοσοφία της διένεξης ύλης και πνεύματος; Οι υλιστές λένε «μόνο το χώμα υπάρχει», αλλά αυτό δεν θα αλλάξει όταν αποδείξει η επιστήμη ότι αυτό που αντιλαμβανόμαστε γύρω μας είναι κάτι σαν «μάτριξ», ότι είναι όπως η οθόνη ενός υπολογιστή; Πίσω από την οθόνη τι υπάρχει; Ποσά ενέργειας που κυκλοφορούν μέσα στο μηχάνημα, τα οποία κάτω από ορισμένες συνθήκες μετασχηματίζονται σε εικόνα, σε ήχο».

Είναι σαν να εισερχόμαστε στις σφαίρες της μεταφυσικής. Ο Μ. Δανέζης αντιδρά: «Οταν μιλάμε, π.χ., για τέταρτη διάσταση, όλοι νομίζουν ότι μιλάμε για μεταφυσική, ότι περνάμε μέσα από τοίχους. Δεν θα έπρεπε η επιστημονική κοινότητα να βγει και να εξηγήσει ότι η τέταρτη διάσταση είναι μαθηματική θεωρία με πρακτικές εφαρμογές που διδάσκεται στο πανεπιστήμιο και να μην αφήνει το πεδίο ελεύθερο στην ουφολογία; Η ειρωνεία είναι πως πρόκειται για απλά πράγματα, αλλά και τόσο δύσκολα όσο δύσκολο ήταν κάποτε να καταλάβει ένας άνθρωπος ότι η Γη δεν είναι πλακέ αλλά σφαιρική».

«Η επιστήμη δεν είναι εξισώσεις», λέει ο Σ. Θεοδοσίου, «είναι το νόημα των εξισώσεων. Ενα από τα θέματα που βάζουμε στους φοιτητές είναι τι καινούργιο έφερε η Θεωρία της Σχετικότητας. Λένε οι φοιτητές: να σας γράψουμε τύπους. Μα δεν θέλουμε τύπους. Θέλουμε άμα σε ρωτήσει η μητέρα σου να της πεις τι το καινούργιο έφερε στον κόσμο η Θεωρία της Σχετικότητας. Τι θα της πεις; Εξισώσεις;».

Ο Μ. Δανέζης θίγει μιαν άλλη παράμετρο. «Στο Φυσικό Τμήμα του Πανεπιστημίου Αθηνών η Γενική Θεωρία της Σχετικότητας είναι μάθημα επιλογής. Οι φοιτητές επιλέγουν πιο εύκολα μαθήματα, ανεβάζουν τον βαθμό τους και έτσι από τους 300 φοιτητές είναι ζήτημα αν κάθε χρόνο την διδάσκονται 4 – 5. Εχουμε βγάλει γενιές φοιτητών που δεν γνωρίζουν τη Θεωρία της Σχετικότητας, η οποία κυριαρχεί σε όλο τον κόσμο. Θέσαμε το ζήτημα στο Τμήμα Φυσικής, αλλά εις μάτην. Κι όμως, αυτές είναι βασικές γνώσεις σύγχρονης φυσικής. Η έξαρση της παραεπιστήμης και των αποκρυφιστικού τύπου συνωμοσιολογικών θεωριών είναι ένα απότοκο αυτής της ανικανότητας των επιστημόνων να περάσουν στον κόσμο τη γνώση. Υπάρχει μια παραφιλολογία ότι τον Δεκέμβριο του 2012 ο Νιμπίρου θα καταστρέψει τη Γη. Δώσαμε διαλέξεις για να διαφωτίσουμε τον κόσμο, μα η ελληνική επιστημονική κοινότητα συνολικά απέχει. Υπάρχει μια λογική ότι ο επιστήμονας πρέπει να ασχολείται αυστηρά με το αντικείμενό του και όχι με τη σχέση επιστήμης και κοινωνίας. Εμείς διαφωνούμε. Πληρωνόμαστε από τον λαό και έχουμε ευθύνη να προάγουμε την επιστήμη αλλά και την κουλτούρα του λαού, σε τόσο κρίσιμες περιόδους που η επιστημονική κουλτούρα του λαού μας είναι δεκαετίες πίσω από την αντίστοιχη κουλτούρα των Ευρωπαίων και των Αμερικανών».

«Η ειρωνεία ποια είναι;» διερωτάται ο Σ. Θεοδοσίου. «Το 1990 περπατούσαμε με τον Μάνο στις όχθες του Σηκουάνα, εντυπωσιασμένοι από όσα βλέπαμε στο Ομπσερβατουάρ, μα και προβληματισμένοι. Η σχετική ελληνική βιβλιογραφία ήταν τότε ανύπαρκτη. Και όμως, όλος ο ουρανός είναι ελληνικός και δεν είχε γραφεί ένα ελληνικό βιβλίο για τον ουρανό από την εποχή του Ιππάρχου, τον 2ο π.Χ. αιώνα. Ετσι γράψαμε το «Τα άστρα και οι μύθοι τους». Η φοβερή απόδειξη της ελληνικής ρίζας του ευρωπαϊκού πολιτισμού είναι ο έναστρος ουρανός».